تاریخ روایی(روایت تاریخ)
چکیده:
سنگ مزارهای هردوره‌ی تاریخی، متناسب با فرهنگ و هنر آن دوره ساخته شده و اطلاعات تاریخی، سیاسی،
مذهبی و اعتقادات مردمی را به آینده منتقل می‌کنند. یکی از هنرهای کاربردی و قدیمی در ایران حکاکی سنگ
مزار است که ارتباط بسیار نزدیک و گسترده‌ای با هنر خوشنویسی ایرانی دارد، بنابراین سوالی مطرح می‌شود که
چرا در همه‌ی سنگ مزارها، از خوشنویسی استفاده شده و دلیل هنرنمایی خوشنویسان دوره‌های مختلف، برای
ایجاد زیبایی و تنوع اقلام در سنگ مزار چه بوده است؟ در پژوهش‌های پیشین، نسبت به کاربرد، زیبایی‌شناسی
و تنوع اقلام خوشنویسی در کتیبه‌نگاری سنگ مزار کمتر پرداخته شده و عموما سعی در خواندن متن کتیبه‌ها و یا
شکل سنگ مزار داشته‌اند. با توجه به تحلیل و بررسی انجام شده در سنگ مزارهای شهیدگاه از اقلام مختلف و
متنوع خوشنویسی ایرانی – اسلامی چون: کوفی بنایی، نسخ، نستعلیق، رقاع و توقیع، ثلث، کوفی تزیینی و ثلث
ریحانی به نحواحسن و هنرمندانه استفاده شده است. هنرمندان باذوق، برای خلق یک اثر فاخر و توجه به زیبایی
بیشتر سنگ مزارها و همچنین به تناسب درجه‌ی اهمیت و اعتبار حکومتی یا مذهبی متوفّی، از چند قلم برای
نگارش و حکاکی بهره جسته‌اند.گاهی نیز سوای ضلع اصلی، چهارضلع جانبی سنگ مزارها را با خطوط و نقوش
تزیینی آراسته‌اند. با تحقیق میدانی انجام شده بر روی سنگ مزارهای موجود، این نکته نیز قابل توجه است که
کاربرد و استفاده از «خط ثلث» در دوره‌ی صفوی تا قاجار نسبت به خطوط دیگر بیشتر بوده و تقریبا در اکثر سنگ
مزارهای شهدای جنگ چالدران و سنگ مزارهای الحاقی، از خط ثلث بهره گرفته شده است. در نگارش کتیبه‌های
سنگ مزارهای شهیدگاه، بعد از ذکر نام و القاب متوفی، استفاده از متون مذهبی، آیات، احادیث و همین‌طور ذکر
نام پیامبر(ص)، مولا علی(ع) و لفظ جلاله‌ی«الله» مرسوم بوده که البته نام علی(ع) بیشتر از پیامبر(ص) با خط
کوفی بنایی نگارش شده است.
واژه‌های کلیدی:
شهیدگاه، بقعه‌ی شیخ صفی‌الدین، سنگ مزار، اقلام خوشنویسی، حکاکی.
دانشجوی کارشناسی ارشد نسخه‌شناسی و مرمت نسخه‌های خطی و نسخه آرایی، بنیاد ایران‌شناسی *
